Infographic_Scheveningen Zorgvliet1

De wijk Zorgvliet, Parel aan de kroon van Den Haag

De wijk Zorgvliet, gelegen ten noordwesten van het centrum, werd omgrensd door de Laan van Meerdervoort, Groot Hertoginnelaan, Stadhouderslaan, Eisenhowerlaan, het Rooseveltplantsoen, de Scheveningseweg, het Carnegieplein en wederom de Scheveningseweg. Later is het deel Eisenhowerlaan aan het Statenkwartier toegevoegd.

Ontwikkelingsgeschiedenis

Tot de officiële wijkbegrenzing van Zorgvliet behoren de driehoek Anna Paulownastraat/Scheveningseweg/Laan van Meerdervoort en de oneven zijde van de Laan van Meerdervoort tussen de Anna Paulownastraat en de Carnegielaan. Historisch vormen deze straten onderdeel van de laat-19de-eeuwse uitleg van het Zeeheldenkwartier en de Archipelbuurt. De Groot Hertoginnelaan en de hieraan gelegen rij huizen op de hoek met de Stadhouderslaan dateren van rond 1895 als onderdeel van de wijk Duinoord.

De villawijk Zorgvliet is ontstaan in het tweede decennium van deze eeuw op de gelijknamige buitenplaats van de staatsman-dichter Jacob Cats. De gronden van ‘Sorghvliet’ werden in de 19de eeuw aanzienlijk uitgebreid door de prins van Oranje, de latere koning Willem II, nadat deze in 1837 de eigendom had verworven voor 52.000 gulden. De aangekochte goederen in Houtrust en de Segbroekpolder vormden een aaneengesloten geheel met het oorspronkelijke Zorgvliet waardoor de totale oppervlakte niet minder dan 600 ha. omvatte. In 1876 verkocht zijn dochter Sophie, groothertogin van Saxen-Weimar, 265 ha. van het domein aan een aantal bouwmaatschappijen. De terreinen van het huidige Zorgvliet behoorden hier echter niet toe.

Na het overlijden van de kleinzoon van prinses Sophie, kwam het gebied tussen de Stadhouderslaan en de (Oude) Scheveningseweg -de laatste grote potentiële bouwlocatie dichtbij het centrum- volop in de belangstelling.

Overigens heeft de aanleg van de wijk Duinoord vanaf 1893 voor Zorgvliet betekenis gehad. De bouwmaatschappij Duinoord wist namelijk een servituut op het aangrenzende Zorgvliet te verwerven. Het servituut bepaalde dat Zorgvliet tot 1910 niet mocht worden bebouwd.

De gemeente was geïnteresseerd in een eventuele aankoop, waarbij de plannen voor een nieuw paleis voor koningin Wilhelmina en een tot stadhuis te verbouwen paleis Noordeinde een rol speelden. Verder wilde het college van B en W het groene gebied met zijn waterpartijen en glooiingen voor de stad behouden. In de Uitbreidingsplannen van 1895 en 1903 van ir. I.A. Lindo wordt Zorgvliet binnen zijn huidige omgrenzing dan ook onveranderd gehandhaafd.

In 1902 wees de raad de aankoop van het ongeveer 90 ha. grote terrein af. De prijs van 4,5 miljoen gulden voor een park en een mogelijke locatie voor een paleis en enige villa’s achtte men onverantwoord. Daarop kocht mr. A.E.H. Goekoop het terrein plus 141 ha. in de Segbroekpolder voor 5,25 miljoen. De grond bracht hij onder in de “Maatschappij Het Park Zorgvliet en Houtrust”. In 1908 kreeg de gemeente opnieuw de kans Zorgvliet te verwerven. Het betrof nu echter een aanmerkelijk kleiner deel. Goekoop had inmiddels het Catshuis met de direct omliggende tuinen van de Maatschappij Zorgvliet gekocht. Bovendien waren in 1905 de terreinen van het voormalige Buitenrust aan de Carnegiestichting overgedaan voor de bouw van het Vredespaleis, dat na een internationale prijsvraag in de jaren 1907-1913 werd gerealiseerd.

In het Uitbreidingsplan van H.P. Berlage (1908) was reeds rekening gehouden met de aankoop door de gemeente. Het gebied tussen het “landgoed Zorgvliet” van Goekoop en de huidige Carnegielaan, Groot Hertoginnelaan, Stadhouderslaan, Eisenhowerlaan en Scheveningseweg wordt in dit uitbreidingsplan ingevuld met villa’s in een landschappelijke aanleg. De raad wees echter ook deze maal de koop om financiële redenen af. Uiteindelijk heeft de N.V. Maatschappij Het Park Zorgvliet dit gebied na 1910 verkaveld en ingericht volgens een plan van het architectenbureau Z. Hoek en J.T. Wouters. Dankzij de uitvoerige discussies over het natuurbehoud en de inspanningen van Goekoop heeft men ernaar gestreefd een zo fraai mogelijk villapark te maken. Overigens bestond er veel kritiek op de keuze van deze locatie voor een villapark vanwege de onsamenhangende vorm van het bouwterrein. Zo schreef de architect S. de Clercq in het Bouwkundig Weekblad uit 1911 hierover: “De vorm van Zorgvliet, haar halfcirkelvormige omgrenzing vastgelegd door Groot Hertoginnelaan en Stadhouderslaan en het schoonste gedeelte van Zorgvliet, haar ongeveer vierkante kern, vastgelegd door het privé-bezit van de heer mr. Goekoop, vormt het hoofdbezwaar.”

De opzet bestaat uit een landschappelijke aanleg in glooiend terrein met villa’s aan een overwegend gebogen stratenpatroon. In het stedenbouwkundig ontwerp is met de loop van de Haagse Beek rekening gehouden. Voor de aanleg van het zuidelijk deel van de wijk was het water ten noorden van de Groot Hertoginnelaan met een vertakking tussen de huidige Alexander Gogelweg en Andries Bickerweg een belangrijk structuurbepalend element. De strook grond tussen dit water en de Groot Hertoginnelaan werd niet bebouwd, waardoor het vrije uitzicht van de Duinoordse villa’s bleef gehandhaafd.

Structurele en/of functionele veranderingen

Het noordwestelijk deel van het villapark is tijdens en na de Tweede Wereldoorlog ingrijpend gewijzigd. Het huidige traject van de President Kennedylaan en Johan de Wittlaan was onderdeel van de tankgracht van de Duitse bezettingsmacht, waarvoor de oorspronkelijke aanleg en villa’s moesten wijken. In dit kaalgeslagen gebied is met de aanleg van het Stadhoudersplantsoen, de President Kennedylaan en Johan de Wittlaan een nieuwe stedenbouwkundige structuur ontstaan. Van het ‘Basisplan Stadhoudersplein- Scheveningsche Boschjes’ uit 1947 van W.M. Dudok is alleen het idee om een ‘eiland’ met openbare functies en kantoren te creëren, gehandhaafd. Een Cultureel Centrum met schouwburg, concertzaal, congresgebouw, een archief en conservatorium haalde het niet. Ook zijn de Amerikaanse ambassade en enkele kantoren in de tuin van het Catshuis niet totstandgekomen.

Het gebied heeft een veel dichtere bebouwing gekregen dan Dudok voor ogen stond en mist de heldere structuur en het samenhangend bebouwingsbeeld van zijn plan. Door de bouw van het Congresgebouw (nu World Forum Convention Centre) naar ontwerp van J.J.P. Oud (1958-1966), een hotel, een groot aantal kantoren, het Omniversum, het Museon en de Statenhal is een wig in de stad geïntroduceerd, die bovendien zeer veel verkeer aantrekt.

Het Catshuis is sinds 1961 de officiële ambtswoning van de minister-president, maar fungeert thans als vergader- en ontvangstgelegenheid voor de regering. Het merendeel van de grote villa`s wordt gebruikt als ambassade of kantoor. Op het terrein van het Vredespaleis vonden in de jaren zeventig uitbreidingen plaats ten behoeve van een bibliotheek en gerechtsgebouw.

RM477401_Den_Haag_-_Alexander_Gogelweg_1_(1)

Meer lezen in :

  • T. Morren, Zorgvliet, Buitenrust en Rustenburg. Amsterdam [z.j.].
  • Kees Stal, ‘Een parel aan de kroon van ‘s-Gravenhage: Zorgvliet, de geschiedenis van landgoed en villawijk’. Den Haag [z.j].
  • Wim de Koning Gans, Duinoord en Zorgvliet in oude foto’s, 1895-1955, Den Haag 1999.
  • Wikipedia: zorgvliet den haag